USS "Missouri" w porcie Pearl Harbor. (Wojciech Parteka)
Siódmego grudnia 1941 roku, koła Wielkiej Historii zakręciły się na rzuconym na środku Oceanu Spokojnego archipelagu Hawajów. Te parę wulkanicznych wysp, z których w sumie tylko jedna (Oʻahu) porządnie została "zagospodarowana" przez cywilizację, nawet i dziś z pozoru mogą się wydawać bez znaczenia. Zwłaszcza temu, kto nie zgłębia się w meandry geopolityki, historii i wojskowości. Wystarczy jednak zagrać w Cywilizację z zainstalowaną mapą globu ziemskiego, by zrozumieć jakie znaczenie może mieć suchy kawałek lądu na tym "przestworze oceanu".
Coś w ten deseń musiało też świtać pod koniec XIX wieku Stanom Zjednoczonym, że bez większych zahamowań dążyły one do objęcia kontroli, nie zważając na lokalną ludność i jej władze. Historia ekspansji białego człowieka na tych ziemiach, rozpoczęta przybyciem na Hawaje w 1778 roku ekspedycji Jamesa Cooka, zakończyła się 7 lipca 1898 roku gdy prezydent William McKinley podpisał uchwałę, która przyłączała Hawaje (jako terytorium zależne) do Stanów Zjednoczonych. W tym samym też roku, swoją nieprzerwaną do dziś działalność rozpoczęła baza amerykańskiej marynarki wojennej, na wyspie Oʻahu, w zatoce Pearl Harbor.
Strategiczne umiejscowienie Hawajów sprawiło, że stały się one miejscem stacjonowania floty wojennej, a z czasem i lotnictwa Stanów Zjednoczonych. Oba te rodzaje sił zbrojnych w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku dynamicznie się rozwijały, stając się wyrazicielem możliwości i potęgi państwa, które je posiadało. A Stany Zjednoczone - mimo izolacjonistycznych wahań czy kryzysu gospodarczego lat 30. - były mocarstwem gospodarczym oraz - wówczas tylko potencjalnie - militarnym.
Tymczasem po drugiej stronie oceanu trwała niezwykle dynamiczna (ze szkodą dla sąsiadów) ekspansja Cesarstwa Wielkiej Japonii. Ten wyspiarski kraj, w ciągu niecałego wieku dokonał olbrzymiego skoku gospodarczego, modernizując swój przemysł oraz armię. Test nowych możliwości, a była nim wojna rosyjsko-japońska (1904-1905), pokazał że Japonia posiada siły - w tym flotę - do realizacji swoich celów. Na przeszkodzie, w obszarze Pacyfiku, stało przede wszystkich chwiejące się Imperium Brytyjskie, częściowo Francuzi i Holendrzy, ale przede wszystkim bacznie przyglądające się rozwojowi sytuacji Stany Zjednoczone.
Gdy w Europie, 1 września atakiem nazistowskich Niemiec na Polskę, rozpoczęła się II wojna światowa, na kontynencie azjatyckim wojna trwała już od 1937 roku. Choć japońskie plany opanowania wschodnich Chin zakończyły się sukcesem, nadal główni gracze tego obszaru - czyli Brytyjczycy (oraz mający z nimi wiele zbieżnych interesów Amerykanie) patrzyli na te działania z opanowanym dystansem. Wynikało to też z faktu, że Niemcy - główny siewca zamętu - toczące wojnę z Wielką Brytanią oraz Francją, nie były w stanie wojny ze Stanami Zjednoczonymi. Natomiast Japonia - polityczny sojusznik Niemiec - nie atakował terenów pod kontrolą brytyjską, a tym bardziej amerykańską.
To nie miejsce by omawiać polityczną kuchnię, w której przygotowywało się kolejne danie z otwartego we wrześniu 1939 roku menu. Można spekulować, czy administracji amerykańskiej zależało na wejściu do działań wojennych po stronie brytyjskich sojuszników. Jeśli tak, to wyłącznie przy takim obrocie spraw, który dawałby rządowi pełne poparcie społeczne oraz polityczne. Ktoś tam musiał mieć głowę na karku, by zdawać sobie sprawę że upadek brytyjskiej metropolii lub rzucenie Londynu na kolana przez Niemcy, sprawi że azjatyckie posiadłości Albionu staną się łakomym kąskiem dla Japończyków, po wcześniejszym przejęciu terenów należących m.in. do Holandii (Holenderskie Indie Wschodnie - Indonezja). O ile Indie i Australia mogły być przez długi czas relatywnie bezpieczne, o tyle pozostawał obszar Azji południowo-wschodniej, pełen wielorakich bogactw naturalnych tak pożądanych przez zmilitaryzowane gospodarki Japonii i Niemiec. To wszystko stawało się możliwe przy założeniu że wschodnia, oceaniczna flanka Japonii będzie bezpieczna. Czyli zostaną z niej wyeliminowane wpływy Stanów Zjednoczonych, realizowane w dużej mierze przez Flotę Pacyfiku stacjonującą w bazie Pearl Harbor na Hawajach.
Decyzja o poważnej rozbudowie tego miejsca zapadła jeszcze podczas I wojnie światowej. Miała uczynić z Pearl Harbor miejsce o podobnych możliwościach, jakie dawały porty wojenne na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Do 1934 roku wykonano szereg prac, umożliwiających zawijanie do portu wszystkim okrętom (poza ciężkimi lotniskowcami typu Lexington), zaś po wybuchu wojny zmodernizowano i rozbudowano bazę, by umożliwić (w maju 1940 roku) przeniesienie tam głównych sił Floty Pacyfiku.
Realnie więc rzecz biorąc, Japończycy nie mieli bezpośrednich powodów, by wypowiadać wojnę Stanom Zjednoczonym. Podobnie zresztą jak i Niemcy, mogący po nieudanej, lotniczej "bitwie o Anglię", flotą podwodną zacieśnić kordon wokół wysp i maksymalnie długo - na ile to możliwe - nie atakować amerykańskich statków towarowych. Gra na wymęczenie przeciwnika opłacałaby się zarówno Niemcom, skupionym od połowy 1941 roku na ofensywie na Związek Radziecki, jak i Japończykom mogącym zbierać europejskie posiadłości kolonialne w Azji, przy biernej postawie Stanów Zjednoczonych.
Plany japońskiego ataku na Pearl Harbor, zaczęły się krystalizować po udanym przeprowadzeniu przez Brytyjczyków lotniczego ataku za pomocą torped, na włoską flotę w porcie Tarent, w listopadzie 1940 roku. Udało im się rozwiązać kwestię użycia tej broni w płytkich wodach portowych, za pomocą drewnianych stabilizatorów, uniemożliwiających zrzuconej z samolotu torpedzie uderzenie w dno. Koncepcja opracowana przez admirała Isoroku Yamamoto, zakładała przede wszystkim zniszczenie amerykańskich lotniskowców, które - na razie jeszcze w teoretycznych, bo nie sprawdzonych na polu walki założeniach - były uważane za okręty o największym potencjale bojowym.
Siódmego grudnia 1941 roku japońska flota złożona z 33 okrętów (w tym z 6 lotniskowców), przypuściła lotniczy atak na Pearl Harbor. Okazało się, że w porcie nie ma jednak amerykańskich lotniskowców, które parę dni wcześniej wypłynęły z misją dostarczenia samolotów na wyspy Midway i Wake. Japończykom udało się unieszkodliwić dwa pancerniki, USS „Arizona” i USS „Oklahoma”, a inne trzy tylko na tyle, że po podniesieniu z dna i remoncie, mogły trafić z powrotem do służby. Zniszczonych lub uszkodzonych zostało wiele innych, mniejszych okrętów, w tym dwa niszczyciele. Japończycy zniszczyli (188) lub uszkodzili (155) samoloty stacjonujących na lotniskach, natomiast nie została (poprzez zaniechanie ataku przez admirała Yamamoto) naruszona infrastruktura bazy oraz zbiorniki z zapasami paliwa. Zginęło 2345 żołnierzy i 68 cywili, przy 1247 żołnierzach i 35 cywilach rannych. Japońskie straty ograniczyły się utraty kilku miniaturowych okrętów podwodnych oraz 29 samolotów, a także śmierci 55 lotników i 9 marynarzy.
Następnego dnia prezydent Franklin Delano Roosevelt wygłosił orędzie do narodu, ogłaszając wypowiedzenie wojny Japonii. Kongres je zatwierdził. Jedenastego grudnia Niemcy i Włochy wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym. Koła historii zaczęły się obracać w znanym kierunku.
W sierpniu 1959 roku Hawaje, jako 50 stan, przystąpiły do Unii, stając się oficjalną częścią składową Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Dziś, w erze rozpoznania satelitarnego oraz głowic atomowych przenoszonych przez międzykontynentalne rakiety na pokładach okrętów podwodnych, jak również militarnej obecności Stanów Zjednoczonych w Japonii i Korei Południowej, wydawać by się mogło że strategiczne znaczenie bazy z Pearl Harbor będzie znacznie mniejsze niż okresie II wojny światowej. Jednak nic bardziej mylnego. W 2010 roku doszło do połączenia bazy morskiej Naval Station Pearl Harbor z bazą lotniczą Hickam Air Force Base, tworząc Joint Base Pearl Harbor-Hickam. Poza obsługą lotnictwa i floty nawodnej, baza ta jest również zapleczem dla działania okrętów podwodnych. Na jej terenie swoją siedzibę mają również dowództwa operacyjne i rodzajów sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych oraz cywilne i wojskowe centra telekomunikacyjne. Na wyspie Oʻahu znajduje się też baza piechoty morskiej Marine Corps Base Hawaii.
Wszystkie wspomniane wyżej miejsca są oczywiście niedostępne dla osoby niezwiązanej z amerykańską armią czy administracją. Zostają jedynie filmy, nakręcone dzięki uprzejmości amerykańskiej armii w prawdziwych lokacjach. Natomiast turyści, przybywający na Hawaje z całego świata, mogą wybrać się w edukacyjną wyprawę śladem historycznych wydarzeń z 1941 roku.
Widocznym punktem w zatoce Pearl Harbor jest okręt-muzeum - USS "Missouri" - zacumowany przy nabrzeżu wyspy Ford. To pancernik klasy Iowa, który wszedł do służby liniowej w czerwcu 1944 roku, biorąc udział w działaniach wojennych na Pacyfiku. Drugiego września 1945 roku na jego pokładzie został podpisany przez stronę japońską akt bezwarunkowej kapitulacji. Po II wojnie USS "Missouri" brał czynny udział w wojnie koreańskiej, by na kolejne 30 lat wejść w skład floty rezerwowej. Ostatni etap zimnej wojny, za prezydentury Ronalda Reagana, to druga młodość tego okrętu. Do jego klasycznego uzbrojenia złożonego przede wszystkim z armat kal. 406 mm, zostały dodane pociski manewrujące Tomahawk, pociski przeciwokrętowe Harpoon oraz zestaw przeciwlotnicze bliskiego zasięgu Phalanx. Wyposażony w zmodernizowane systemy radarowe oraz łączności, w latach 1986-1993 aktywnie działał w rejonie Zatoki Perskiej, biorąc czynny udział w wojnie z Irakiem, podczas wyzwalania Kuwejtu. Po 1993 roku USS "Missouri" przeszedł do rezerwy, by od 1999 roku zostać otwarty dla zwiedzających jako okręt-muzeum.
Czterysta pięćdziesiąt metrów dalej, na wodzie, znajduje się pomnik USS "Arizona", upamiętniający miejsce spoczynku 1102 marynarzy, którzy zginęli na tym pancerniku podczas japońskiego ataku w grudniu 1941 roku. Stojący dziobem w kierunku "Arizony", upamiętniający miejsce spoczynku 1102 marynarzy, którzy zginęli na tym pancerniku podczas japońskiego ataku w grudniu 1941, USS "Missouri", upamiętniający miejsce spoczynku 1102 marynarzy, którzy zginęli na tym pancerniku podczas japońskiego ataku w grudniu 1941, ma symbolizować wartę czuwającą nad zatopionym okrętem i pilnującą jego wiecznego spokoju.
Na północny wschód od USS "Arizony", przy moście prowadzącym na wyspę Ford, zacumowany został okręt podwodny USS "Bowfin". Ten zbudowany w 1943 roku okręt, brał udział w działaniach bojowych na Pacyfiku oraz w rejonie Indochin. Wycofany ze służby w 1971 roku, staraniem weteranów II wojny światowej znalazł się w Pearl Harbor, by od sierpnia 1979 roku zostać kolejnym okrętem muzealnym. Upamiętnia on marynarzy z okrętów podwodnych poległych podczas obu światowych wojen i po ich zakończeniu.
W zatoce Pearl Harbor, na wyspie Ford, znajduje się też Muzeum Lotnictwa, pełne latających pamiątek z okresu II wojny światowej oraz zimnej wojny.
Te wszystkie miejsca dają dowód na to, że w kulturze Stanów Zjednoczonych armia i jej bojowy trud w obronie ojczyzny, mają wysokie znaczenie w budowaniu patriotyzmu i narodowej tożsamości.
Więcej:
- Pearl Harbor - galeria fotograficzna
- Battleship: Bitwa o Ziemię - recenzja filmu
- Pearl Harbor Historic Sites
- Naval History and Heritage Command - Attacks in the Navy Yard Area
- Naval History and Heritage Command - Japanese Forces at Pearl Harbor
- Naval History and Heritage Command - Pearl Harbor in 1940-1941
Tekst: © 2019 Marek 'Squonk' Rauchfleisch
Zdjęcia: © 2019 Wojciech Parteka i Marta 'Sarias' Parteka