Autor: Orson Scott Card
Tytuł: Gra Endera
Oryginalny tytuł: Ender's Game
Wydawnictwo: Prószyński i s-ka
Data wydania: 1985, 2009
Liczba stron: 326
ISBN: 978-83-7648-612-3

Po swojej premierze w 1985 roku powieść Gra Endera autorstwa Orsona Scotta Carda zdobyła powszechne uznanie. Jego wyrazem były najbardziej prestiżowe w światku science fiction nagrody literackie, Hugo i Nebula. Liczne późniejsze wyróżnienia oraz udane kontynuacje z Mówcą Umarłych i Ksenocydem na czele wpisały debiut Amerykanina - a także zapoczątkowaną przezeń "Sagę Endera" - do kanonu literatury fantastycznej. Nieźle jak na powieść "young adult", nieprawdaż?

Gra Endera rozgrywa się w świecie zaatakowanym przed laty przez obcą cywilizację, zwaną Robalami. Cudem odparte dwie inwazje i przygotowywana trzecia zmuszają ludzkość do sięgnięcia po niecodzienne środki. W Szkole Bojowej trenują przyszli dowódcy i oficerowie Międzynarodowej Floty, która ma stanąć oko w oko z najeźdźcą. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że swych bohaterów Ziemianie szukają wśród nastolatków. Jednym z nich jest Ender Wiggin.

Gra Endera to książka na tyle złożona, że z założenia "przyswajalny" ze względu na swój charakter rodzaj tekstu, jakim jest recenzja (różna przecież od analizy) zwyczajnie nie jest w stanie pomieścić ogromu jego znaczeń. Nie zamierzam naginać zasady, którą sam się kieruję. Wspomnę jedynie część z szeregu aspektów książki, które przyczyniły się do wielu jej interpretacji. Są to m.in.: rola pochodzenia i umiejscowienia w społeczeństwie, znaczenie przemocy i samotności w kształtowaniu osobowości, różnica między wrodzonym talentem a nabytym doświadczeniem, przedstawienie bipolarnej relacji w rodzeństwie, rywalizacja w przyjaźni, metody zdobywania posłuchu i dochodzenia do władzy, potęga umysłu i wiara w inteligencję. Mógłbym tak wymieniać jeszcze długo, chciałbym jednak zatrzymać się przy dwóch, moim zdaniem kluczowych.

Przede wszystkim - znaczenie młodego wieku. Władcy świata są bezradni i na tyle zdesperowani, że zawierzają swoje życie i przyszłość dzieciom. Card docenia rolę młodzieży w społeczeństwie, jednocześnie zwracając nań uwagę czytelnika. Zazwyczaj lekceważeni młodzi ludzie potrafią mieć dużo bardziej otwarte umysły, zupełnie inną percepecję rzeczywistości. Dzieciom należy się zaufanie, wiara w ich możliwości i odkrywanie ich. Nie bez przyczyny nazywamy je "przyszłością świata".

Najmocniej przebija to postaciach Valentine i Petera Wigginów, którzy dzięki swym nieprzeciętnym umiejętnościom dostają się na szczyty wpływów wśród oligarchii i establishmentu. A jednak to postać Endera w tym kontekście jest wyjątkowa - oto nadzwyczajny talent zostaje odebrany kochającej siostrze i wbrew sobie rzucony na głęboką wodę szalonych wymagań. Proces kształtowania charakteru w tych ekstremalnych warunkach owocuje jego uświadomieniem znaczenia nawiązania kontaktu z obcą cywilizacją.

Drugim zasadniczym elementem Gry Endera jest właśnie relacja protagonisty z Robalami. Ender jako jedyny rozumie obcych. Staje się przez to ich ostatnią deską ratunku przed zagładą. Finału rzecz jasna, tak doskonale nieprzywidywalnego, nie zdradzę - byłaby to potwarz dla czytelników, którzy nie zetknęli się dotąd z utworem Carda, ale i samej książki. W każdym razie oba wyróżnione przeze mnie komponenty, wspaniale się do tego uzupełniające, wynoszą Grę Endera do miana arcydzieła, podobnie jak silnie powiązane z nią sequele. Można zarzucić wcale niemało powieści czy nawet poglądom samego Orsona Scotta Carda. Nikną one jednak w znakomitości Gry Endera.

© 2014 Michał 'Veron' Tusz